νόημα, το, ουσ. [<αρχ. νόημα], το νόημα. 1. η έννοια, η σημασία: «το νόημα της φράσης είναι πως δεν πρέπει να ’χεις εμπιστοσύνη σε κανέναν || δεν έχει νόημα τώρα που μου ζητάς συγνώμη, αφού το κακό έγινε». 2. η ιδέα, η αφηρημένη σκέψη: «τα νοήματα του κειμένου είναι πολύ υψηλά». 3. η επιδίωξη, ο σκοπός: «όλη αυτή η ιστορία έγινε χωρίς κανένα νόημα». 4. το γνέψιμο, το νεύμα με το κεφάλι, τα χέρια ή τα μάτια ως μέσο συνεννόησης μεταξύ των ανθρώπων: «μόλις είδε να ’ρχονται οι αστυνομικοί, άρχισε τα νοήματα για να την κοπανήσουν || οι κωφάλαλοι ως γνωστό συνεννοούνται με νοήματα». (Ακολουθούν 13 φρ.)·
- δε βγάζω νόημα ή δε βγαίνει νόημα, α. δεν μπορώ να κατανοήσω αυτά που λέει κάποιος, είτε γιατί δε διατυπώνει σωστά και καθαρά τη σκέψη του είτε γιατί μιλάει σε μια ειδική γλώσσα: «μια ώρα μιλάει και δε βγάζω νόημα τι λέει || κάθε φορά που μιλάω μ’ αυτόν τον κομπιουτερά, δε βγάζω νόημα απ’ αυτά που μου λέει». (Τραγούδι: λες πως νόημα δε βγάζεις και στην τρύπα σου λουφάζεις).β. δεν μπορώ να κατανοήσω κάποιο κείμενο, είτε γιατί είναι κακογραμμένο είτε γιατί είναι ειδικού περιεχομένου: «διάβασε κι εσύ αυτό το βιβλίο και θα δεις πως δε βγαίνει νόημα || για πες μου, τι νόημα έβγαλες απ’ αυτό το βιβλίο;». γ. δεν μπορώ να κατανοήσω κάποιο χειρόγραφο κείμενο, γιατί είναι γραμμένο με πολύ μικρά ή δυσανάγνωστα γράμματα: «με τα γραμματάκια αυτά που έχει γράψει το σημείωμά του, δεν μπορώ να βγάλω νόημα»·
- δεν έχει νόημα, λέγεται για ενέργεια ή πράξη που γίνεται άκαιρα και για το λόγο αυτό δεν προσφέρει καμιά ωφέλεια ή δεν εξυπηρετεί καμιά σκοπιμότητα: «έπρεπε να τον βοηθήσουμε τότε που είχε την ανάγκη μας, γιατί, τώρα που ξεπέρασε τη δυσκολία, δεν έχει νόημα ό,τι και να κάνουμε»·
- είναι χωρίς νόημα, δεν αξίζει τον κόπο να ασχολείται κανείς με το πρόσωπο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος, γιατί δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον ή γιατί δεν έχει καμιά αξία: «δε μ’ ενδιαφέρει αυτός ο άνθρωπος, γιατί είναι χωρίς νόημα || είναι ένα μπιχλιμπίδι χωρίς νόημα και δε με νοιάζει, αν το χάσω»·
- έπιασε το νόημα της ζωής, λέγεται για άτομο που έχει βρει τον τρόπο να περνάει καλά στη ζωή του χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερο κόπο και χωρίς να στενοχωριέται για τίποτα: «ο τάδε έπιασε το νόημα της ζωής και την περνάει ζωή και κότα»·
- έχει νόημα; είναι σκόπιμο; εξυπηρετεί κάποιον πρακτικό σκοπό(;): «απ’ τη στιγμή που είναι αντίθετος με τις απόψεις μας, έχει νόημα να του ζητήσουμε να μας ψηφίσει;». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το κάποιο·  
- κάνω νόημα, γνέφω, νεύω: «μόλις δεις κάτι ύποπτο, κάνε μου νόημα να φύγω». (Τραγούδι: είν’ η αγάπη μπουκέτο βιολέτες πιάσε, κόψε και μύρισέ τες, όταν περνάει η ευτυχία και νόημα σου κάνει, πιάσ’ της το χέρι γιατί αύριο θα είναι αργά)·
- κοιτάζω με νόημα (κάποιον), κοιτάζω κάποιον με τέτοιο τρόπο, ώστε εκφράζω κάποιο υπονοούμενο, ιδίως ερωτικό: «την κοιτούσα με νόημα μια ώρα, αλλά αυτή έκανε πως δεν καταλάβαινε τίποτα»·
- μπαίνω στο νόημα, αντιλαμβάνομαι, καταλαβαίνω, κατανοώ κάτι: «πρέπει να του πεις κάτι πολλές φορές, γιατί δεν μπαίνει εύκολα στο νόημα». (Λαϊκό τραγούδι: αρχίζω από τώρα να σε καταλαβαίνω και λίγο, λίγο, λίγο, στο νόημά σου μπαίνω)·
- πιάνω το νόημα, βλ. φρ. μπαίνω στο νόημα. (Λαϊκό τραγούδι: έχω πιάσει το νόημα και δεν έχω άγχος και κανένα πρόβλημα)·
- τι νόημα έχει; βλ. φρ. δεν έχει νόημα·
- το ’πιασε το νόημα, αντιλήφθηκε, κατάλαβε, κατανόησε κάτι που του το έλεγα με νοήματα ή υπονοούμενα: «μόλις του ’κλεισα ματάκι πως ερχόταν η γυναίκα του, το ’πιασε το νόημα κι έδιωξε την γκόμενα από κοντά του || την είχα καρφώσει με τα μάτια και συνεχώς της χαμογελούσα, αλλά δεν το ’πιασε το νόημα κι έτσι έμεινα με τη γλύκα»·
- τον βάζω στο νόημα, βλ. φρ. τον μπάζω στο νόημα·
- τον μπάζω στο νόημα, τον βοηθώ να καταλάβει κάτι, τον κατατοπίζω σε κάτι: «διευκρίνιζε υπομονητικά κάθε του απορία για να τον μπάσει στο νόημα της δουλειάς».